گزارش چهار قرارگاه از اجرای مرحله اول عملیات «رمضان»

ساعت 21:30 شامگاه سه شنبه 22 تیر 1361 با ابلاغ رمز مقدس «بسم‌الله القاصم الجبارین یا صاحب‌الزمان(عج) ادرکنی» از سوی فرماندهی قرارگاه مرکزی کربلا به قرارگاه‌های چهار گانه قدس، فجر، فتح و نصر مرحله نخست عملیات عظیم رمضان آغاز شد.

به گزارش سرویس «حماسه و دفاع» شهدای کازرون، در کتاب «ضربت متقابل» با بهره‌گیری از مطالب کتاب عبور از مرز؛ جلد 20 از روزشمار جنگ ایران و عراق و جلد ششم از مجموعه کتب نقش ارتش ج.ا. ایران در هشت سال دفاع مقدس، همچنین اسناد و مدارک قرارگاه مرکزی کربلا قرارگاه عملیاتی فتح، صورتجلسه بازجویی از اسرای دشمن در عملیات در عملیات رمضان، (موجود در آرشیو واحد عملیات لشکر 27) گزارش فشرده نبرد چهار قرارگاه عملیاتی در مرحله یکم عملیات رمضان، در مقطع سه‌شنبه 22 و چهارشنبه 1361/4/23 به شرح ذیل روایت شده است:
                                 

در ساعت 21:30 شامگاه سه شنبه 22 تیر 1361 با ابلاغ رمز مقدس «بسم‌الله القاصم الجبارین یا صاحب‌الزمان(عج) ادرکنی» از سوی فرماندهی قرارگاه مرکزی کربلا به قرارگاه‌های چهارگانه قدس، فجر، فتح و نصر، رزمندگان اسلام به سنگرهای دشمن یورش بردند و بدین ترتیب، مرحله نخست عملیات عظیم رمضان آغاز گردید.

از آنجا که بر اساس تدابیر متخذه از جانب فرماندهی مشترک قرارگاه مرکزی کربلا تلاش اصلی در مرحله آغازین نبرد رمضان به «قرارگاه فتح» محول شده بود، روایت ماجرای مرحله یکم عملیات را با نگاهی به عملکرد قرارگاه علمیاتی فتح آغاز می‌کنیم.

دقایقی پس از شروع عملیات، رزمندگان یگان‌های تحت امر قرارگاه فتح یک (شامل تیپ14 امام حسین(ع) و تیپ یکم لشکر 92 زرهی) و «قرارگاه فتح سه» (شامل تیپ 8 نجف اشرف و تیپ 3 لشکر 92 زرهی) با دشمن درگیر شدند و تنها کمتر از 5 دقیقه پس از آغاز عملیات، نیروهای این دو قرارگاه، به مواضع مقدم دشمن رسیدند. 25 دقیقه پس از آغاز تک، مقارن ساعت 21:55، تیپ 14 امام حسین(ع) خاکریز اول دشمن را تصرف کرد و 5 دقیقه بعد، تیپ 8 نجف اشرف از خاکریز دوم دشمن عبور کرد. مقاومت دشمن و موانع مصنوعی ایجاد شده توسط واحد مهندسی سپاه سوم نیروی زمینی ارتش عراق در همه جا یکسان نبود، از این رو در همان ساعات اولیه آغاز تک، برخی از یگان‌های عمل‌کننده با مقاومت بیشتر و موانع دشوارتر و پیچیده‌تر دشمن مواجه شدند و از سرعت پیشروی آنها که کاسته شد و بین یگان‌های عمل کننده، از نظر سرعت و میزان پیشروی، ناهماهنگی به وجود آمد.

مقاومت نیروها و استحکامات دشمن در مرکز منطقه عملیاتی رمضان؛ خصوصاً در حوالی پاسگاه کیلومتر 25 ایران و پاسگاه زید عراق(که حوزه استحفاظی لشکر 9 زرهی به استعداد سه تیپ 43، 14 و 35 زرهی و سه گردان تانک «نبوکدنضر»‌، «یافا» و «حیفا» بود) ضعیف‌تر از سایر مناطق بود و نیروهای تیپ 8 نجف اشرف(از قرارگاه فرعی فتح سه) در هنگام پیشروی، با مقاومت کمتر دشمن مواجه شدند و در نتیجه با سرعت در عمق منطقه مزبور پیشروی نمودند. اما سایر یگان‌ها مجبور به مقابله با مقاومت واحدها و عناصر دشمن شدند.

در ساعت 22:50، بخشی از خط دشمن در منطقه عمل قرارگاه فرعی فتح دو (تیپ 17 علی بن ابی طالب (ع) و تیپ 2 لشکر 92 زرهی) واقع در قسمت شمالی و نیز، در منطقه عمل قرارگاه فرعی فتح چهار (تیپ25 کربلا و گردان 283 سوار زرهی لشکر 92) در جناح جنوبی شکسته شد.

تا ساعت 23:00 رزمندگان در این منطقه مقاومت‌های اولیه واحدهای دشمن را در هم شکستند و یگان‌های قرارگاه عملیاتی فتح به پیشروی ادامه دادند. در ساعت 23:23 واحدهای «فتح یک» و «فتح سه» (تیپ 14 امام حسین(ع) و تیپ 8 نجف اشرف) از خط خیزی که در فاصله سه کیلومتری غرب خط تماس اولیه با دشمن با نام «خط خیز علی» مشخص شده بود، عبور نمودند. بدین ترتیب، تنها در دو ساعت اول عملیات، رزمندگان قرارگاه فتح حدود سه کیلومتر در عمق خاک عراق پیشروی کردند.

در این اثناء، به علت سرعت پیشروی تیپ 14 امام حسین(ع) و تیپ یکم لشکر 92(فتح یک)، گردان توپخانه کمک مستقیم تیپ یکم لشکر 92 زرهی، به منظور فراهم کردن آتش پشتیبانی مؤثر، تغییر موضع داده، به جلو رفت. رزمندگان فتح یک نیز، ضمن عبور از خاکریز دوم دشمن و پشت سر نهادن «خط خیز علی»، به یک جاده شوسه که توسط دشمن احداث شده بود رسیدند و پس از گذشتن از آن، به پیشروی خود به سمت شمال غرب (جهت دستیابی به نهر کتیبان در شمال کانال پرورش ماهی) ادامه دادند.

در منطقه مسئولیت «قرارگاه عملیاتی فجر» (شامل لشکر 7 فجر سپاه و لشکر 77 پیاده ارتش) عمق منطقه عملیاتی از نقطه رهایی تا آخرین حد تعیین شده جهت پیشروی (موسوم به «خط سرخ») حدود 20 کیلومتر بود که طی چنین مسافتی برای واحدهای این قرارگاه که عمدتاً واحدهای پیاده بودند، نسبتاً دشوار بود. بر اساس طرح عملیاتی تهیه شده، قرارگاه عملیاتی فجر ابتدا با سه قرارگاه در خط؛ به ترتیب:

قرارگاه فرعی فجر، یک (شامل تیپ 33 المهدی(عج) و تیپ یکم لشکر77 پیاده) در شمال و منتهی الیه سمت چپ «قرارگاه عملیاتی قدس»ع قرارگاه فرعی فجر- چهار (شامل تیپ 35 امام سجاد(ع)) در مرکز و قرارگاه فرعی فجر- دو (شامل تیپ 18 جوادالائمه(ع) و تیپ 2 لشکر 77 پیاده) در جنوب و به موازات راست «قرارگاه عملیاتی فتح»، تک می‌کرد و نیروهای قرارگاه فرعی فجر- سه (تیپ 3 لشکر 77 پیاده)از پس تیپ 35 امام سجاد(ع) (فجر-چهار) حرکت می‌کرد و دو گروه رزمی مکانیزه و تانک نیز، در احتیاط کلی قرارگاه عملیاتی فجر قرار داشتند. مهمترین عارضه مصنوعی ایجاد شده بر سر راه رزمندگان این قرارگاه، کانالی به عرض تقریبی هجده متر و عمق بیشتر از یک متر بود که با میادین مین و سیم خاردار تقویت شده بود و از سوی طراحان عملیاتی قرارگاه فجر به «خط خیز خندق» موسوم گشت. این کانال، اولین مانع جدی در مسیر پیشروی یگان‌های پیاده قرارگاه عملیاتی فجر محسوب می‌شد.

یگان‌های پیاده نظام قرارگاه عملیاتی فجر، 30 دقیقه‌ای پیش از واحدهای قرارگاه عملیاتی فتح و در ساعت 21:00 شامگاه 22 تیر، با اعلام رمز عملیات، تک خود را آغاز کردند. این تسریع 30 دقیقه‌ای به علت رعایت حال یگان‌های پیاده فجر که در قیاس با یگان‌های عمدتاً زرهی فتح از سرعت سیر کمتری برخوردار بودند، لحاظ شده بود. فرماندهی مشترک قرارگاه عملیاتی فجر(دکتر مجید بقایی و سرهنگ ازگمی)، دو هدف در غرب نهر«کتیبان»-بین این نهر و منطقه آبگیر غربی آن- برای فجر- یک (تیپ33 المهدی(عج)و تیپ یکم لشکر77) و فجر-چهار(تیپ 35 امام سجاد (ع)) تعیین کرد، ولی برای فجر-دو (تیپ18 جواد الائمه و تیپ 2لشگر 77) که در جنوب منطقه عمل می‌کرد، صرفاً «منطقه عمل»- و نه هدف- تعیین نمود.

رزمندگان تحت امر قرارگاه عملیاتی فجر در ساعت 21:30 به اولین خاکریز دشمن رسیدند، لیکن با مقاومتی از جانب دشمن مواجه نشدند؛ زیرا عناصر تأمینی دشمن که در آن خط گسترش داشتند، پس از قطعی شدن حمله نیروهای ایرانی، به سرعت سنگرهای خود را تخلیه و به عقب رفتند. در ساعت 22:20، یگان‌های تک‌ور قرارگاه عملیاتی فجر با دشمن درگیر شدند و دقایقی بعد، فجر-یک (تیپ 33 المهدی(عج) و تیپ یکم لشکر77) به میدان مین دشمن برخورد کرد که با ایجاد گذرگاه توسط نیروهای مهندسی تخریب، این نیروها از میدان مزبور عبور نمودند. اما فجر-چهار(تیپ35 امام سجاد (ع)) در مرکز منطقه عملیاتی فجر، هنوز به نیروهای دشمن برخورد نکرده بود.

در ساعت 22:30، یکی از گردان‌‌های خط شکن تیپ18 جواد الائمه(ع)(فجر-دو) به خاکریز مقدم دشمن رسید و با نیروهای مستقر در آن درگیر شد. در ساعت 23:15 فرماندهی مشترک قرارگاه عملیاتی فجر در تماس با قرارگاه‌های عمل کننده تابع خود، از آنان خواست تا رسیدن واحدهایشان به «خط خیز خندق» (کانال سابق الذکر) و عبور از آن را گزارش دهند.

تا ساعت 23:30 واحدهای فجر-دو (تیپ 18جواد الائمه (ع) و تیپ 2 لشکر 77 پیاده) و فجر چهار (تیپ 35 امام سجّاد (ع))، در بخشی از منطقه نبرد به خوبی پیشروی می‌کردند، اما در سایر قسمت‌ها، نیروهای تک‌ور با مقاومت شدید دشمن مواجه شدند و پیشروی آنان متوقف شد. نیروهای فجر-دو و فجر- چهار تلاش زیادی به خرج دادند تا بکل با دور زدن کانون‌های مقاومت دشمن به پیشروی خود ادامه دهند، لیکن به علت گسترش مواضع واحدهای عراقی در عرض و عمق منطقه‌ نبرد، موفق به این امر نشدند.

در محدوده شمال غربی منطقه عملیاتی رمضان، «قرارگاه عملیاتی قدس»، متشکل از لشکر یکم قدس سپاه، لشکر 16 زرهی و تیپ 40 پیاده ارتش مأموریت داشت تا ضمن پدافند در ضلع شمال غربی منطقه عملیات (صحرای کوشک و پاسگاه طلائیه) همزمان با قرارگاه‌های عملیاتی «فجر» و «فتح» در منطقه کوشک آفند کرده، ضمن تأمین جناح راست منطقه عملیاتی رمضان، آماده شود تا بنا به دستور قرارگاه مرکزی، کربلا، تک خود را به سمت غرب ادامه دهد و ضمن تصرف شهرک «نشوه»، کرانه شرقی شرط العرب را در عمق خاک عراق تأمین نمایند.

فرماندهی مشترک قرارگاه عملیاتی قدس (برادر احمد غلام‌پور فرمانده لشکر یکم قدس سپاه و سرهنگ سیروس لطفی فرمانده لشکر 16 زرهی ارتش) با به کارگیری قدس-چهار (شامل تیپ 40 پیاده سراب و دو گردان مستقل از سپاه)، قدس-پنج(تیپ 37 بعثت سپاه و گروه رزمی 172 مکانیز از لشکر 16 زرهی)و قدس-سه (تیپ 3لشکر 16 زرهی) ضمن پدافند در مواضع فعلی بر روی خط مرز بین‌المللی، قسمتی از واحدهای لشکر 6 زرهی سپاه سوم دشمن را درگیر می‌ساختند. ضمن آنکه قدس -یک (تیپ 1 لشکر 16 زرهی)در احتیاط کلی قرارگاه عملیاتی قدس قرار داشت.

تک واحدهای تابعه قرارگاه عملیاتی قدس در ساعت 21:40 شامگاه سه‌شنبه 22 تیر آغاز شد. در ساعت 22:35، آتش توپخانه‌های سپاه سوم عراق بر روی گردان‌های تک‌ور تیپ 37بعثت (قدس-پنج) باز شد. ساعتی پس از آغاز تک، تیپ 37 بعثت مقاومت‌های اولیه واحدهای دشمن را در هم شکست و در دیواره مواضع پدافندی دشمن شکافی باز نمود. در همین اثناء، واحدهای قدس-شش (تیپ 41 ثارالله(ع) و گروه رزمی 185مکانیزه) به میدان مین دشمن برخورد کردند و عناصر مهندسی تخریب تلاش فراوانی به خرج دادند تا ضمن گشودن چند گذرگاه در آن، به ادامه پیشروی نیروهای قدس-شش کمک کنند. از دیگر سو، فرماندهان قرارگاه مرکزی کربلا در تماس با قرارگاه‌های تابعه، از آنان خواستند تا ضمن حفظ تماس، هماهنگ با یکدیگر به پیشروی خود ادامه دهند. در ساعت 23:15 تیپ 41 ثارالله)(قدس-شش) در یک محور، مقاومت نیروهای دشمن را در هم شکست، ولی از جناح شمالی زیر آتش متراکم واحدهای عراقی قرار گرفت. دقایقی پس از نیمه شب، واحدهای تابع لشکر 6زرهی دشمن در مقابل تک یگان‌های قرارگاه عملیاتی قدس به مقاومت خود افزودند. در همین اثناء به منظور حفظ دور تک، یگان‌های زرهی لشکر 16 ارشت به جلو حرکت نمودند.

به این ترتیب تا ساعت 24:00 شامگاه سه شنبه 22 تیر 1361، رزمندگان قرارگاه‌های فتح، فجر و قدس با واحدهای سپاه سوم نیروی زمینی ارتش عراق، شامل لشکر 9 زرهی، لشکر 5 مکانیزه و لشکر 6 زرهی، درگیر شده بودند و تنها قرارگاه عملیاتی نصر (متشکل از لشکر 5 نصر سپاه و لشکر 21 پیاده ارتش) که واحدهای آن از غرب خرمشهر تا جنوب پاسگاه کیلومتر 25 گسترش داشتند، در منطقه مسئولیت خود آرایش پدافندی گرفته بود تا به محض دریافت دستور از قرارگاه مرکزی کربلا، به سمت غرب تک کند،‌ضمن درگیر شدن با لشکر 11 پیاده عراق (که در منطقه شلمچه تا پاسگاه کوت سواری مستقر بود)، ابتدا جناح چپ منطقه مسئولیت قرارگاه عملیاتی فتح-موسوم به «خط آبی» -را تأمین و پس از پاکسازی غرب «کانال پرورش ماهی» با یگان‌های قرارگاه عملیاتی فتح در شرق شهر بصره الحاق حاصل نماید.

در منطقه تحت مسئولیت قرارگاه عملیاتی فتح،‌یگان‌های تابعه این قرارگاه؛ خصوصاً تیپ 14 امام حسین(ع) و تیپ 8نجف اشراف با سرعت در تاریکی شب به پیشروی خود ادامه می‌دادند. این در حالی بود که در آن نخستین دقایق روز بیست و سوم تیر 1361، نیروهای قرارگاه عملیاتی فجر در شمال قرارگاه فتح، با رسیدن به مقابل اولین کانال دشمن متوقف ماندند و تنها گروه‌های نوک حمله از کانال مزبور گذشتند.

ادامه دارد…

فارس