با اینکه میزان مقاومت دشمن در برابر نیروهای قرارگاه عملیاتی فجر بسیار زیاد بود، اما رزمندگان این قرارگاه تلاش کردند تا به هر طریق ممکن، این مقاومت‌ها را در هم بشکنند.
به گزارش سرویس «حماسه و دفاع» شهدای کازرون، در کتاب «ضربت متقابل» با بهره‌گیری از مطالب کتاب عبور از مرز؛ جلد 20 از روزشمار جنگ ایران و عراق و جلد ششم از مجموعه کتب نقش ارتش ج.ا. ایران در هشت سال دفاع مقدس، همچنین اسناد و مدارک قرارگاه مرکزی کربلا قرارگاه عملیاتی فتح، صورتجلسه بازجویی از اسرای دشمن در عملیات در عملیات رمضان، (موجود در آرشیو واحد عملیات لشکر 27) گزارش فشرده نبرد چهار قرارگاه عملیاتی در مرحله یکم عملیات رمضان، در مقطع سه‌شنبه 22 و چهارشنبه 1361/4/23 به شرح ذیل روایت شده است:
با اینکه میزان مقاومت دشمن در برابر نیروهای قرارگاه عملیاتی فجر بسیار زیاد بود، اما رزمندگان این قرارگاه تلاش کردند تا به هر طریق ممکن، این مقاومت‌ها را در هم بشکنند. در حالی که یگان‌های پیشتاز قرارگاه عملیاتی فتح حدود 5 کیلومتر در عمق خاک عراق پیشروی کرده بودند، هنوز تعدادی از یگان‌های قرارگاه علمیاتی فجر در جناح شمالی، در خط مقدم با نیروهای دشمن درگیر بودند.
در این اثناء، یگان‌های فتح- دو (تیپ 17علی‌بن ابی‌طالب (ع) و تیپ 2 لشکر92) هماهنگ با «فتح-سه» (تیپ 8 نجف اشرف و تیپ 3لشکر 92زرهی) در شمال منطقه پیش می‌رفتند. در ساعت 2:50 بامداد چهارشنبه 23 تیر، رزمندگان تیپ 8 نجف اشرف دژ مثلثی دشمن (دژ مثلثی یکم درغرب پاسگاه زید عراق) را اشغال کردند و پس از به اسارت گرفتن 500 تن از نیروهای عراقی در این دژ، به سمت شمال تغییر مسیر دادند. ده دقیقه بعد، مقارن ساعت 3:00 بامداد، رزمندگان «فتح-سه (تیپ 8نجف و تیپ 3 لشکر 92 زرهی) از جاده خاکی مقابل خود عبور کردند و جناح شمالی منطقه مسئولیت قرارگاه فتح را تأمین نمودند. پس از 6 ساعت نبرد بی‌وقفه، مقارن ساعت 3:30 بامداد یگان‌های پیشتاز قرارگاه عملیاتی فتح با مقاومت جدی دشمن مواجه شدند و فرماندهی فتح- یک (علی زاهدی) در تماس با مصطفی ردانی‌پور فرمانده قرارگاه عملیاتی فتح اعلام کرد نیاز مبرمی به وسایل سنگین مهندسی برای احداث خاکریز دارد.
در این ساعت، جناح شمالی فتح-سه و جناح جنوبی فتح – یک از سوی واحدهای مجهز تانک لشکر 9 زرهی دشمن به شدت مورد تهدید قرارگرفت و فتح -چهار (تیپ 25 کربلا و گردان 283 سوار زرهی لشکر92) که مسئولیت پیشروی در جناح جنوبی فتح یک و تأمین آن را به عهده داشت، موفق نشد تا هماهنگ با واحدهای زرهی پیشروی کند. یگان‌های قرارگاه عملیاتی فتح در ساعت 3:30 بامداد، با رسیدن به یک کانال آب، در امتداد آن متوقف شدد و دقایقی بعد، با آغاز روشنایی هوا، مقاومت واحدهای دشمن در مقابل نیروهای تکاور ایرانی افزایش یافت.
سرانجام در ساعت 7:00 صبح چهارشنبه 23 تیر، مقاومت دشمن در مقابل یگان‌های قرارگاه عملیاتی فتح در هم شکست، اما دشمن به مقاومت خود در مقابل یگان‌های قرارگاه عملیاتی فجر و قدس ادامه داد.
در محدوده مسئولیت قرارگاه عملیاتی فجر، رزمندگان این قرارگاه با عبور از موانع، از اولین خاکریز نیروهای لشکر 5 مکانیزه دشمن یک کیلومتر جلوتر رفتند. هرچند، نیروهای فجر- یک (تیپ 33 المهدی(عج) و تیپ یکم لشکر 77 پیاده) هنوز در پشت خاکریز اول دشمن با نیروهای عراقی درگیر و موفق به ایجاد معبر در میدان مین نشده بودند.
سرانجام در ساعت 00:30 بامداد چهارشنبه 23 تیر، رزمندگان فجر- یک، خاکریز اول دشمن را اشغال نمودند. در ساعت 1:05 بامداد، دو گردان از نیروهای تیپ 35 امام سجّاد (ع) (فجر-چهار) که می‌بایست از مواضع فجر-سه (تیپ 3 لشکر 77) عبور از خط می‌کردند، هنوز این عمل را انجام نداده بودند، در ساعت 01:05 بامداد، ابتدا فجر- یک (تیپ 33 المهدی(عج) و تیپ یکم لشکر 77)، سپس فجر- دو (تیپ18 جواد الائمه (ع) و تیپ 2 لشکر 77) ضمن عبور از خاکریزهای متوالی دشمن، به کانالی خشک و فاقد آب رسیدند و از آن عبور کردند.
در ساعت 02:45 بامداد، یگان‌های فجر-دو به «خطی خیز خندق» رسیدند و ضمن پر کردن ضرتی و شتابزده کانال مزبور توسط بلدوزر، آن را برای عبور خودروها آماده ساختند. سرانجام در ساعت 3:00 بامداد، سایر یگان‌های تابع قرارگاه عملیاتی فجر نیز، از خط خیز خندق عبور کردند، ولی پس از عبور از آن، با مقاومت شدید واحدهای لشکر 5 مکانیزه دشمن مواجه شدند. در نتیجه، تک آنها از دور افتاد و نتوانستند به پیشروی خود ادامه دهند. با روشن شدن کامل هوا، واکنش دشمن در این منطقه، رفته رفته شدیدتر شد. دکتر مجید بقایی و سرهنگ ازگمی؛ فرماندهان قرارگاه عملیاتی فجر در ساعت 6:00 بامداد، به قرارگاه‌های تابعه خود دستور دادند تا نسبت به تحکیم مواضع‌شان اقدام کنند و آماده باشند تا پاتک‌های دشمن را دفع نمایند.
حال باید دید در منطقه مسئولیت «قرارگاه عملیاتی قدس»، روال اوضاع از چه قرار بود؟ در ساعت 1:17 چهارشنبه 23 تیر، گردان‌هایی از تیپ 41 ثارالله(ع)(قدس-شش) به خط دژها رسیدند و در ساعت 2:10، رزمندگان این تیپ مقاومت دشمن را در خط دژ درهم شکستند و در این اثناء ساعت 2:10، رزمندگان تیپ 37 بعثت و گروه رزمی 172 مکانیزه لشکر 16(قدس-پنج) نیز به پیشروی خود ادامه می‌دادند و هماهنگ با یگان مجاور (یعنی قدس-شش) به جلو می‌رفتند. اما در این هنگام، وضعیت نیروهای قدس-چهار(تیپ 40 پیاده سراب و دو گردان مستقل سپاه) که در محدوده شمال تیپ 37 بعثت پیشروی می‌کردند، مشخص نبود.
از ساعت 3:00 بامداد، وضع در منطقه مسئولیت قرارگاه عملیاتی قدست نگران کننده شد و تیپ 37 بعثت(قدس-پنج) در تماس با قرارگاه قدس اعلام کرد نیروهایش برای انجام مأموریت کافی نیست.
در ساعت 4:30 ارتباط این تیپ و تیپ 40 پیاده سراب قطع شد و به علت نگرانی موجود در فرماندهی قرارگاه عملیاتی قدس، به تیپ 37 بعثت دستور داده شد تابه خط استقرار گردان‌های تیپ 41 ثارالله (ع) برگردد و ضمن احداث خاکریز، در همان نقطه پدافند خود را برقرار نماید.
بدین ترتیب، از ساعت 4:30 بامداد و با روشن شدن هوا، تک یگان‌های قرارگاه عملیاتی قدس نیز از دور افتاد و تعدادی از یگان‌های این قرارگاه که جلوتر رفته بودند، به علت نامناسب بودن شرایط، به مواضع مناسب‌تر عقب نشینی کردند و تا «خط دژ» عقب آمدند. در این هنگام، توپخانه‌های سپاه سوم دشمن نیز بر شدت اجرای آتش خود افزودند و تلفات سنگینی به نیروهای پیاده ایرانی در این منطقه وارد آوردند.
تیپ 41 ثارالله (ع) که دیگر بار به سختی با نیروهای دشمن درگیر شده بود، از فرماندهی مشترک «قرارگاه عملیاتی قدس در خواست کرد نیروهایی از تیپ 37 بعثت (قدس-پنج) به کمک رزمندگان این تیپ اعزام شوند. از دیگر سو، تا حوالی ساعت 7:00 بامداد، توسط عناصر مهندسی رزمی در محل استقرار نیروهای تیپ 41 ثارالله(ع) حدود 1500 متر خاکریز تأمینی احداث شد، لیکن نیروی کافی برای اشغال و پوشش دادن آن وجود نداشت. هم از این روی فرماندهی قرارگاه عملیاتی قدس به تیپ 37 بعثت دستور داد که دو گردان از واحدهای خود را به کمک تیپ 41 ثارالله (ع) بفرستد. از این ساعت به بعد، فشار واحدهای زرهی و مکانیزه سپاه سوم عراق شدیدتر شده و با توجه به اینکه رزمندگان یگان‌های تحت امر قرارگاه عملیاتی فجر نیز در جنوب منطقه مسئولیت قرارگاه عملیاتی قدس با دشمن درگیر و متوقف شده بودند، نیروهای عراقی تلاش کردند ضمن بهره‌برداری از شکاف‌های موجود در بین مواضع یگان‌های تک‌ور، تک نیروهای ایرانی را مختل سازند. جناح چپ «گروه رزمی سلمان» از تیپ 40 پیاده سراب (قدس -چهار) که توانسته بود حدود 1000 متر خاکریز تأمینی احداث نماید، به علت عدم پیشروی هماهنگ با تیپ 37 بعثت (قدس پنج) باز و آسی‌پذیر باقی ماند؛ حتی عقبه آن مورد تهدید قرار گفت. در این هنگام، ارتباط گروه رزمی سلمان از تیپ 40 سراب با تیپ 37 بعثت کاملاً قطع شده بود. در منطقه مسئولیت قدس – شش نیز، فشار واحدهای زرهی و آتش توپخانه سنگین دشمن بر روی نیروهای تیپ 41 ثارالله(ع) بسیار شدید بود.
در همین گیر و دار، مقارن ساعت 7:30 بامداد چهارشنبه 23 تیر، در منطقه مسئولیت قرارگاه عملیاتی فتح، نیروهای فتح- یک (تیپ 14 امام حسین(ع)و تیپ 1 لشکر 92) از کانال آب عبور کردند و به پیشروی خود به سوی کرانه شرقی شط العرب ادامه دادند. در این منطقه، شماری از نیروهای دشمن تلاش کردند تا ضمن عبور از کانال، به سمت غرب بگریزند، لیکن به اسارت نیروهای تیپ 14 امام حسین(ع) در آمدند. در این زمان وضعیت فتح-سه (تیپ 8 نجف اشرف و تیپ 3 لشکر 92) که در طرح مانور قرارگاه عملیاتی فتح به عنوان تلاش گر اصلی تعیین شده بود، مشخص نبود.
در ساعت 7:46بامداد، نیروهای فتح-دو(تیپ17 علی‌بن ابی‌طالب(ع) و تیپ 2 لشکر 92) از سمت شمال زیر آتش دید دشمن قرار گرفتند. تا ساعت 10:00، نیروهای فتح چهار مشتمل بر تیپ 25کربلا و گردان 238 سوار زرهی لشکر 92 مواضع پدافندی خود را اشغال نمودند و رزمندگان فتح-یک؛ تیپ14 امام حسین(ع) و تیپ 1 لشکر 92 زرهی، پس از عبور از کانال بزرگ واقع بر حاشیه نهر «کتیبان»، مواضع پدافندی خود را به تصرف درآوردند. در ساعت 10:10، رزمندگان تیپ 14امام حسین(ع) از قرارگاه فرعی فتح یک به قرارگاه تاکتیکی لشکر 9 زرهی سپاه سوم دشمن رسیدند. آنان خودرو «مرسدس بنز» فرماندهی این لشکر عراقی را به غنیت گرفته، ضمن انهدام قرارگاه موصوف، از آب «کانال پرورش ماهی» و نهر کتیبان وضو ساختند. در این اثناء، سرهنگ «سید علی صفوی سهی»، فرمانده تیپ یکم لشکر 92 زرهی در تماس با قرارگاه عملیاتی فتح خواست تا دستور دهند نیروهای فتح -سه؛ تیپ 8 نجف اشرف و تیپ 3 زرهی لشکر 92 زرهی، هرچه سریع‌تر خود را به خط گسترش فتح برسانند.
در حدود ساعت 11:00 روز چهارشنبه 23 تیر، وضعیت جبهه نبرد در منطقه مسئولیت قرارگاه عملیاتی فتح تغییر یافت و اولین گزارش‌ها، مبنی بر اعمال فشار و مقاومت شدید واحدهای تانک لشکر 9 زرهی سپاه سوم دشمن، از یگان‌های رزمنده دریافت شد. پاتک نیروهای دشمن به جناحین فتح-یک (تیپ 14امام حسین(9 و تیپ یکم لشکر 92) و فتح -سه (تیپ8 نجف اشرف و تیپ 3 لشکر 92) آغاز شد.
از ساعت 13:00 فشار دشمن برای قطع ارتباط و محاصره نیروهای قرارگاه عملیاتی فتح، به ویژه فتح -سه افزایش یافت. از آنجا که در این محور از سوی یگان‌های قرارگاه عملیاتی فجر(قرارگاه همجوار با فتح) پاکسازی کالم نیروها و مواضع دشمن صورت نگرفت از شناسایی وضعیت شمال شرقی نهر کتیبان و کانال پرورش ماهی و موقعیت واحدهای دشمن در آنجا غفلت به عمل آمده بود، عملاً جناح راست نیروهای تک‌ور قرارگاه عملیاتی فتح خالی ماند و دشمن با بکارگیری نیرویی به استعداد یک لشکر زرهی (متشکل از تیپ 10 مستقل زرهی، تیپ 6 زرهی و تیپ 8مکانیزه از لشکر 3 زرهی) از همان منطقه وارد عمل شد و فشار اصلی خود را به پشت و پهلوی یگان‌ةای قرارگاه عملیاتی فتح معطوف نمود. در شرایطی که این یگان‌ها رو به سمت غرب کانال پرورش ماهی و هر کتیبان آرایش گرفته و مشغول درگیری با واحدهای پراکنده دشمن در مقابل خود بروند، انبوهی از تانک‌های این لشکر زرهی دشمن، ضمن مانور از شمال رو به سمت جنوب وارد عمل شدند و یگان‌های پیشتاز قرارگاه عملیاتی فتح را از پشت به شدت مورد حمله قرار دادند. در این مصاف، بیشترین فشار زرهی دشمن متوجه یگان‌های فتح-یک (تیپ 14 امام حسین تیپ 1 لشگر 92)، فتح-سه (تیپ 8 نجف اشرف و تیپ 3 لشکر 92) و فتح -چهار (تیپ25 کربلا و گردان 283 سوار زرهی لشکر 92)گردید. به گونه‌ای که گردان‌های 261 و 293 تانک تیپ 3 لشکر 92، شمای از تانک‌های خود را از دست دادند و گردان 145 مکانیزه این تیپ نیز در محاصره دشمن قرار گرفت. تیپ 8 نجف اشرف؛ یگان سپاهی فتح- سه نیز که عمده استعداد آن تانک‌های غنیمتی از دشمن در نبرد آزادسازی خرمشهر بود، در این مصاف سهمگین به شدت آسیب دید و شماری از تانک‌های آن در مصاف با زرهی مجهز دشمن، منهدم شدند. در منطقه تلمبه‌خانه‌هایی که آب نهر کتیبان را به داخل کانال پرورش ماهی پمپاژ می‌کردند، نیروهای فتح-چهار از پهلو و پشت مورد یورش غافلگیر کننده این حجم عظیم زرهی دشمن قرار گرفتند و تیپ 25 کربلا حدود 15 دستگاه از تانک‌های خود را از دست داد.
از دیگر سو، در منطقه مسئولیت قرارگاه عملیاتی فجر از ساعت 7:30 صبح، تک یگان‌ها تابعه این قرارگاه کاملا متوقف شد و نیروهای لشکر 5 مکانیزه دشمن با استفاده از مزیت روشنی کامل هوا، پاتک خود را آغاز کردند. از آنجا که یگان‌های قرارگاه عملیاتی فجر در جریان پیشروی شبانه خود، از کانال موجود در مسیرشان (موسوم به «خط خندق»)عبور کرده بودند و آن را در پشت سر خود داشتند، به رغم معابر محدودی که در عرض کانال یاد شده احداث شده بود، رسانیدن آذوقه، مهمات و تدارکات به نیروها، با دشواری امکان‌پذیر بود. هم از این روی با تلاش یگان‌های مهندسی جهاد سازندگی، با دشواری امکان‌پذیر بود. هم از این روی با تلاش یگان‌های مهندسی جهاد سازندگی، قسمت‌هایی از این کانال پر شد تا رسانیدن تدارکات، آذوقه و مهمات به یگان‌های تک‌ور قسمت‌هایی از این کانال پر شد تا رسانیدن تدارکات، آذوقه و مهمات به یگان‌های تک‌ور مستقر در آن سوی کانال، از سهولت بیشتری برخوردار شود. نخستین پاتک لشکر 5 مستقر در آن سوی کانال، از سهولت بیشتری برخوردار شود. نخستین پاتک لشکر 5 مکانیزه دشمن در ساعت 8:00 صبح دفع شد و از ساعت 8:30 بار دیگر یگان‌های تابعه قرارگاه عملیاتی فجر تلاش کردند به رغم روشنایی هوا و تجمع واحدهای مکانیزه و زرهی دشمن، به پیشروی خود ادامه دهند.
در همین جهت گردان‌های تیپ 35 امام سجاد(ع) (فجر-چهار)، جلوتر از یگان‌های فجر-یک(تیپ 33 المهدی(عج) و تیپ یکم لشکر77) و فجر – دو (تیپ 18 جواد الائمه(ع) و تیپ 2 لشکر 77)، در عمق 6 کیلومتر پیشروی کردند؛ در نتیجه جناحین تیپ 35 امام سجاد(ع)(فجر-چهار) خالی ماند و از سوی دشمن مورد تهدید جدی قرار گرفت. به همین علت ، فمراندهان قرارگاه عملیاتی فجر به فجر- دو دستور دادند تا ضمن پیشروی سریع، جناح چپ تیپ 35 امام سجاد (ع) یا همان فجر- چهار را تأمین نماید. از ساعت 9:30 صبح، بار دیگر میزان مقاومت واحدهای مکانیزه و زرهی دشمن در برابر یگان‌های تک‌ور قرارگاه عملیاتی فجر فزونی گرفت، به گونه‌ای که از ساعت 9:40محمد جعفر اسدی، فرمانده تیپ 33 المهدی (عج) در تماس با قرارگاه عملیاتی فجر اعلام کرد: «وضع خوب نیست، با مقاومت شدید دشمن رو به رو هستیم، به هلی‌کوپتر(تیم آتش هوانیروز) نیاز داریم.»
در همی اثناء فجر- دو (تیپ 18 جواد الائمه (ع) و تیپ 2 لشکر 77) به منظور خنثی کردن موج پاتک دشمن، تعدادی تانک در امتداد کانال واقع در پشت یگان‌های تک‌ور (موسوم به «خط خیز خندق»)مستقر کرد و به دستور فرماندهی قرارگاه علمیاتی فجر، یگان‌های توپخانه سپاه و ارتش بر شدت اجرای آتش پشتیبانی خود افزودند. همزمان، شکاری- بمب افکن‌های نیروی هوایی و هلی‌کوپترهای توپدار «کبری» هوانیروز ارتش جمهوری اسلامی نیز، جهت برقراری پوش هوایی و پشتیبانی از یگان‌های زمینی، در آسمان منطقه عملیاتی به پرواز در آمدند. در ساعت 10:30 صبح، روند پیشروی کلیه نیروهای تک‌ور در تمام منطقه علمیاتی متوقف شد و در گسترش آنان، اختلالاتی به وجود آمد، به گونه‌ای که تعدادی از یگان‌ها با یگان‌های همجوار خود تداخل نمودند.
در این گیر و دار، گردان‌های پیشتاز تیپ 35 امام سجاد(ع) (فجر-چهار) که با سرعت بیشتری پیشروی کرده بودند، به علت اعمال فشار واحدهای زرهی دشمن از جناحین، مجبور به عقب‌نشینی شدند و با سایر یگان‌های تابع قرارگاه عملیاتی فجر در حوالی کانال (خط خیز خندق) استقرار یافتند. این در حالی بود که به علت ناهماهنگی موجود در سرعت پیشروی و متعاقباً میزان عقب‌نشینی یگان‌های این قرارگاه، استقرار آنها در منطقه، وضعیتی نا منظم و ناهماهنگ پیدا کرد و بین یگان‌ها، شکاف‌هایی به وجود آمد، به گونه‌ای که این آرایش نامناسب، زمینه را برای واحدهای تازه نفس و مجهز مکانیزه و زرهی لشکر 5دشمن، جهت تجزیه و انهدام یگان‌های موصوف مساعد می‌کرد.
احمد سوداگر؛ از فرماندهان تیپ 7 ولیعصر (عج) که خود از نزدیک شاهد ایجاد این شکاف در بین نیروهای خودی بود، مشاهداتش را اینگونه روایت می‌کند:
برای بررسی اوضاع شهید باقری مرا خواست به قرارگاه نصر رفتم و به اتفاق همدیگر با یک موتور به سمت نهر کتیبان به راه افتادیم، پس از طی 15 کیلومتر به شمال شرقی کانال ماهی‌گیری و تقاطع آن با نهر کتیبان رسیدیم. نیروها خیلی سرحال و محکم بودند و پمپاژ آب از شط العبر به نهر کتیبان رسیدیم. نیروها خیلی سر حال و محکم بودند و پمپاژ آب از شط العرب به نهر کتیبان و کانال پرورش ماهی ادامه داشت. در بین راه متوجه خلأ بسیار بزرگ جناح راست خودمان یعنی حد واسط پاسگاه زید تا نهر کتیبان شدیم. که شهید باقری به شدت نگران شده بود. از اینور پس از بازدید نهر کتیبان و کانال پرورش ماهی (بخش شمالی شرقی) و احوال پرسی از نیروها به سمت مرز بین‌المللی حرکت کردیم. در این شرایط تعداد زیادی تانک‌های ارتش عراق از شمال به جنوب سرازیر شدند. در این حال که خودمان نیز در معرض خطر و هدف بودیم به نیروها هشدار لازم را دادیم و تصمیم به عقب‌نشینی برای جلوگیری از انهدام بیشتر نیروها گرفته شد.
همچنین امیر سرتیپ محمد جعفر لهراسبی؛ از فرماندهان ارتشی عمل کننده در عملیات رمضان، پیرامون مرحله اول عملیات می‌گوید:
حضرت امام (ره)، مجوز ورود به خاک دشمن و عبور از مرزهای بین‌المللی را صادر فرمودند و طرح حمله به مواضع دشمن در قرارگاه کربلا که قرارگاه مشترک نیروهای ارتش و سپاه بود، مطرح شد. طرح حمله رمضان با موفقیت اجرا شد و وظایف واحدها و نیروهای عمل کننده مشخص و هماهنگی حضوری با دعوت از فرماندهان تیپ‌ها و لشکرهای عملی کننده در جلسات متعدد به عمل آمد.
با سردار محسن رضایی و امیر صیّاد شیرازی و فرماندهان لشکرها و تیپ‌های عمل کننده سپاه و ارتش جلسه گذاشتیم. جلسه در فضایی گرم و صمیمی ادامه یافت و مشکلات واحدهای رفع شد. بعد از جلسه، بدمان نمی‌آمد دست نیاز به سوی خدا دراز کنیم تا مثل همیشه در پناهمان گیرد.
فارس
